ما به اینترنت احتیاج داریم یا اعتیاد؟

موضوعی که شاید در نگاه اول به آن توجه نشود این است که باید بین مفهوم وابستگی به اینترنت و اعتیاد به آن تفکیک قائل شد. بعد از پیشرفت فناوری های ارتباطی و در راس آن اینترنت ابزارهای مختلفی در پی آن بوجود آمدند. موتورهای جستجو، درگاه های پرداخت بانکی، شبکه های اجتماعی و …

در عصر کنونی بخشی از امور روزمره جامعه به واسطه این ابزارها انجام می پذیرد و هر شخصی با هر سن و سال و سلیقه ای محکوم به قرار گرفتن در بستر استفاده از اینترنت است. پس ما به نوعی وابسته به اینترنت هستیم که البته آسیب ها و تحلیل های مخصوص به خود را داراست، اما در مورد موضوع اعتیاد به اینترنت باید به یک نکته کلیدی توجه داشت، ریشه اصلی اعتیاد به مواد مخدر و امثال آن عموماً در بیرون خانواده و ریشه اعتیاد به اینترنت معمولاً درون خانواده است. امّا چگونه؟!

متاسفانه ما در خانواده های امروزی خلاء های وجودی خود را گاهی با ابزارهای نوین پر می کنیم از جمله گوشی های هوشمند و گجت های همراه دیگر، شاید تصویر اعتیاد در ذهن ما مخصوص دوران نوجوانی و جوانی به نظر برسد اما در عصر حاضر ما اعتیاد به اینترنت را در کودکانی که تنها سواد بصری (شامل تشخیص اشکال و رنگ ها) دارند را هم به وضوح می بینیم. آنجا که کودکی با اضطراب بسیار زیاد از نیازهای موجود مجازی خود که باید به او برسد و خوراک و اموراتش را رتق و فتق کند سخن می گوید.  تا زمانی که یک نوجوان آنقدر غرق در تفریحات آنلاین است که دیگر از حضور در جمع های خانوادگی گریزان بوده و این حضور را نوعی مزاحمت برای پیشرفت خود در یک رقابت مجازی (دقت کنید مجازی!) می داند.

در روی دیگر سکه ما این درگیری ها را در والدین هم می بینیم، والدین با درگیری های موجود کاری و شخصی، اندک زمان حضور در منزل خود را هم صرف چک کردن پیام ها و اطلاعاتی می کنند که در طول روز فرصت مشاهده آنها را نداشته اند.

امّا چاره چیست؟

اینکه ما خود را در حصاری قرار داده و بخواهیم دور از اینترنت زندگی کنیم حداقل در زندگی شهری به واقع مقدور نیست که علت آن هم وابستگی امور روزمره ما به اینترنت است. از طرفی دور ماندن از قطار فناوری قطعاً برای شخص و جامعه پیامدهای خوبی نخواهد داشت. با تاسف فراوان در حال حاضر عدم اطلاع برخی افراد از امور فضای مجازی و اینترنت و … بهانه ای برای سوژه کردن ایشان و خندیدن است. همه ما این به این نکته باور داریم که اگر از چیزی منع شویم به آن حریص تر می شویم، پس قراردادن سد در مقابل استفاده از اینترنت قطعاً چاره کار نیست!

می توان راهکارهای زیر را در این زمینه به اجمال بررسی کرد:

• اقدامات مشترک

  • سعی کنید در اقدمات اعضای خانواده در فضای مجازی مشارکت کنید، بطور مثال چه اشکالی دارد که یک پدر گاهی در حین بازی های آنلاین کنار فرزند خود بنشیند و با اصطلاحات و شرایط بازی آشنا شود؟! تصور کنید کودک شما چه تصوری از شما خواهد داشت وقتی شما در حین صحبت او با دوستان خود از اصطلاحاتی که به کار می برد هیچ چیز نمی دانید؟! اگر فرزند شما نظارت و همراهی شما را در این مسائل ببیند، به تدریج شما می توانید وارد مرحله جایگزینی شوید و با اتکاء به همان جذابیت هایی که بازی برای او دارد جایگزین هایی را تعریف کنید، اما این بار هم به صورت مشترک، به طور مثال یک قرار استخر، یک قرار دوچرخه سواری، یک بازی پانتومیم خانگی یا یک بازی اسم و فامیل خانوادگی (سعی کنید در این رقابت ها حس پیروزی را در او القا کنید و کم کم به کودک خود بیاموزید حس واقعی پیروزی شیرین تر از حس مجازی آن است.)

• جهت دهی اقدامات

  • اگر فرزند شما علاقه مند به اینترنت و فناوری های نوین این حوزه است سعی کنید علاقه او را جهت دهی کنید، سد شدن در مقابل علائق فرد قطعاً برای وی خوشایند نیست. اطلاعات لازم در خصوص موضوعی که او علاقه دارد را کسب کرده و او را هدایت کنید. به طور مثال اگر او اعظم وقت خود را صرف گشت و گذار در اینترنت می کند، به او پیشنهاد تاسیس یک وبلاگ یا وب سایت شخصی را بدهید. یاور او باشید در کسب دانش لازم (کلاس ها یا محتواهای آموزشی و …) سعی کنید همراه او خودتان هم یادگیری را آغاز کنید. در نقش ناظر ظاهر نشوید، این برای فرزند شما آزار دهنده خواهد بود، سعی کنید موضوع را به سمت یک رقابت سالم آموزشی هدایت کنید مثلاً اینکه شما 10 قسمت از فایل آموزشی  را مشاهده کرده اید و فرزند شما 8 قسمت، شما قالب سایت را انتخاب کرده اید و نام مناسب را و فرزند شما هنوز به این مرحله نرسیده است، اما همیشه به خاطر داشته باشید که مشابه مورد قبل، سعی کنید حس سبقت و پیروزی را در او شعله ور کنید، کم کم که علاقه شکل گرفت می توانید حتی اداره وبلاگ یا وبسایت خود را به او بدهید یا با کمی اضافه کردن چاشنی طنز و در یک جو دوستانه اعلام کنید که به علت مشغله زیاد در اوج، از دنیای وبسایت خداحافظی می کنید!  البته این زمانی است که قطار جهت دهی شما روی ریل افتاده و فرزند شما زمانی که در اینترنت به بطالت و بی هدف می گذراند در حال ارتقاء دانش خود برای افزایش بازدید و دنبال کننده های سایت خود می کند و این حس برای او لذت بخش است. ( البته این رویکرد و جهت دهی گشت و گذار به سمت تاسیس یک سایت به صورت کلی و در قالب مثال بیان شد و قطعاً با توجه به هر مورد می توان راهکاری مناسب در بحث  جهت دهی اتخاذ کرد)

• جایگزین های مناسب

  • در گام اقدامات مشترک عنوان شد که شما در نهایت باید جایگزین های مناسبی را پیدا کنید که جذابیت های موجود در فضای مجازی و بازی را داشته باشد و تا حد امکان آسیب های این حوزه را از بین ببرد. قطعاً هر خانواده با توجه به شرایط خود جایگزین های مختلفی در این حوزه دارد، امّا به صورت کلی سعی کنید اقدامات را به صورت قدم به قدم و به تدریج و همچنین مستمر انجام دهید، اینکه شما به یکباره به فرزند خود بگویید به جای اینکه با گوشی بازی کنی با من به استخر بیا، قطعاً نمود یک اقدام نمایشی و آنی و از طرفی صرفاً مقابله با استفاده وی از بستر اینترنت است. پس باید جایگزین ها را زمانی مطرح کنید که به او اثبات شده است دیگر شما هم جذابیت های امور آنلاین را دریافته اید و در موقعیتی مساوی تصمیمی به جز استفاده از فضای آنلاین گرفته اید. بهتر است به یک نکته در این قسمت توجه کنید، اگر فرزند دختر دارید شما به عنوان پدر تکیه گاه او هستید، همراهی شما و اینکه شما از او حمایت می کنید، او و زیبایی ها و تلاش ها و موفقیت هایش را ستایش می کنید قطعاً مانع بزرگی در مقابل همه افرادی است که ممکن است با استفاده از این بستر، از ذات پاک مهربانوی شما سوء استفاده کنند و خطراتی که قطعاً درباره آن خوانده و شنیده اید، پیش آید.

اما اگر مادر هستید اولاً باید خود را از آسیب های آن حوزه حفظ کنید و در ثانی الگویی مناسب برای حضور وی در اجتماعات واقعی و مجازی باشید. اما اگر فرزند پسر دارید باید بدانید فرزند شما همیشه آرزوی مرد شدن دارد، آرزوی سبیل درآوردن و اقدامات مستقل انجام دادن، در کارها از او مشورت بگیرید و اگر در کاری تخصص پیدا کرده از او کمک بگیرید، شاید مادرها گاهی از فرزندان پسر خود بشنوند: شما عقب بایست این یک کار مردانه است. در این مواقع سعی کنید او را به شوخی نگیرید و به خواست او احترام بگذارید. شاید بپرسید ارتباط این بخش با اعتیاد به اینترنت چیست؟

فرزند شما گاهی اوقات هویتی که در دنیای واقعی اجازه بروز آن را ندارد در فضای مجازی بروز می دهد، نیازهایی که شاید ملموس نباشند، اما وقتی شما به گذشته خود فکر می کنید آن ها را به یاد می آورید، پس کار خیلی سختی نیست!

اگر نیازهای او را در فضای واقعی خانواده برآورده کنید، فرزند شما برای تامین آن به فضایی غیرواقعی و پر از تهدیدات ریز و درشت پناه نخواهد برد.

• زمان، زمان، زمان

  • و امّا زمان، عنصری که همه می گوییم نداریم، بابت هر کار و درخواستی پاسخ مشابهی ارائه می دهیم، زمان نیست، وقت نداریم، وقت من پر هست و … اما بهتر است گاهی واقع بینانه به قضیه نگاه کنیم و ببینیم آیا واقعاً باز هم وقت نداریم؟ و آیا شایسته است اندک وقتی را هم که داریم از خانواده خود دریغ کنیم؟ و آن را در فضایی که نامش مجازی است اما به واقع مجازی نیست صرف کنیم؟

در باشگاه های ورزشی یک اصل کلی وجود دارد، اینکه رسیدن به یک فرم ایده آل بدنی نیازمند صرف زمان است و باید موارد خاصی در رژیم غذایی نیز رعایت شود، پس چه طور امکان دارد داشتن یک خانواده ایده آل بدون گذاشتن زمان مناسب امکان پذیر باشد؟ بپذیریم که گاهی فرزندان از والدین، فقط حضورشان را طلب می کنند نه امکاناتی که ایشان در اختیارشان قرار می دهند.

در این مجال کوتاه به اختصار مواردی بیان شدن که قطعاً برای این حوزه گسترده کافی نیست، در فضای زوجین باید چه اقداماتی انجام داد؟ چه کنیم که فرزند ما از ابتدا وارد این وادی نشود؟ در خود چه اصلاحاتی باید انجام دهیم و چه زمینه هایی را باید فراهم کنیم که خانواده خود را در این زمینه در امنیت بیشتری قرار دهیم؟ با ما همراه باشید تا در قسمت های بعد به این موضوعات بپردازیم.